(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ)
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъулинро вазифадор намуданд, ки то шабакаҳои панҷ – ҷӣ (5G) инкишоф додани инфрасохтори рақамӣ, рушди марказҳои коркарди маълумот, таъсиси махзани мукаммали миллии маълумот таҳия карда шавад.
Шабакаи 5G (аз забони англисӣ fifth generation) насли панҷуми алоқаи мобилӣ мебошад, ки дар асоси стандартҳои телекоммуникатсионӣ (5G/IMT-2020) амал мекунад, ки бо стандартҳои мавҷудаи 4G/IMT-Advanced амал мекунад.
Чаро технологияи 5G ин қадар муҳим аст?
Талабот ба дастрасӣ ба Интернет дар якҷоягӣ бо пайдоиши технологияҳои нав, аз қабили зеҳни сунъӣ, Интернети ашё (IoT) ва автоматизатсия, афзоиши назарраси ҳаҷми додаҳои эҷодшударо ба вуҷуд меорад. Ҳаҷми додаҳои эҷодшуда ба таври назаррас меафзояд ва дар давоми даҳсолаи оянда садҳо зеттабайт меафзояд. Инфрасохтори муосири мобилӣ барои чунин сарбории иттилоот тарҳрезӣ нашуда буд ва навсозӣ талаб мекунад.
Ҳамзамон, технологияи 5G бо суръати баланд, фарохмаҷрои баланд ва таъхири пасти худ метавонад дар дастгирӣ ва миқёси баъзе барномаҳо, аз қабили назорати трафики пайвасти абрӣ, интиқоли бесарнишин, чатҳои видеоӣ ва ҷараёни бозиҳои сатҳи консол кӯмак кунад. Истифодаи технологияи 5G номаҳдуд аст, аз пардохтҳои глобалӣ ва вокуниши фавқулодда то омӯзиши фосилавӣ ва қувваи кории мобилӣ. Он дорои потенсиали табдил додани ҷаҳони корӣ, иқтисоди ҷаҳонӣ ва ҳаёти инсон мебошад.
Технологияи 5G бояд дар муқоиса бо технологияи 4G қобилияти баландтари интиқолро таъмин кунанд, ки дастрасии бештари алоқаи мобилии фарохмаҷро, инчунин истифодаи режимҳои device-to-device (“дастгоҳ ба дастгоҳ”, пайвасти мустақим байни муштариён), боэътимоди калонтарро таъмин мекунад. Системаҳои муоширати миқёси байни дастгоҳҳо, инчунин таъхири камтар, суръати интернет аз 1-2 Гбит/сония, истеъмоли камтари қувваи барқ нисбат ба таҷҳизоти 4G, ки ба инкишофи интернети ашё таъсири мусбат мерасонад.
Стандарти 5G дар басомадҳои 24 ГГц ва болотарро пешбинӣ мекунад, ки чунин сигнали 5G дар фосилаи беш аз чандсад метр байни интиқолдиҳанда ва қабулкунанда самаранок кор карда наметавонад, дар муқоиса бо сигналҳои басомади пасти 4G ё 5G (то 6 ГГц). Дар натиҷа, истгоҳҳои пойгоҳи 5G бояд дар ҳар сад метр ҷойгир шаванд, то аз ин басомадҳои баланд истифода баранд. Илова бар ин, чунин сигналҳои басомади баланд ба воситаи объектҳои сахт ба монанди мошинҳо, дарахтҳо ва деворҳо бо талафоти зиёд ворид мешаванд. Аз ин рӯ, барои таъмини алоқаи баландсифат, истгоҳҳои пойгоҳи 5G метавонанд дар дохили биноҳо ҷойгир карда шаванд ва метавонанд ба қадри имкон доно бошанд, то дар ҷойҳое ба монанди тарабхонаҳо ва марказҳои савдо насб карда шаванд.
Яке аз технологияҳои калидии татбиқи шабакаи мобилии 5G ин истифодаи массивҳои антеннаи рақамии бисёрэлементӣ[5] бо як қатор унсурҳои мавҷгири аз 128, 256 ё бештар дар истгоҳҳои базавӣ мебошад. Системаҳои мувофиқ Massive MIMO номида мешаванд.
Шуоъсозӣ (аз забони англисӣ beamforming) барои равона кардани мавҷҳои радио ба сӯи ҳадаф истифода мешавад. Ин тавассути омезиши унсурҳо дар массиви мавҷгир ба даст оварда мешавад, ки сигналҳо дар кунҷҳои муайян дахолати созандаи мавҷҳои радиоро эҳсос кунанд, дар ҳоле ки дигарон ба дахолати харобиовар дучор мешаванд. Якҷоякунии реҷаи умумӣ таносуби сигнал ба садоро мутаносиб ба шумораи унсурҳои антенна беҳтар мекунад, ки дар натиҷа суръати интиқоли маълумотро зиёд кардан мумкин аст. Шабакаи 5G аз сабаби беҳтар шудани сифати сигнал, ки он пешниҳод мекунад, истифода мебарад. Шуоъсозиро метавон бо истифода аз мавҷгирҳои массиви марҳилавӣ ё, самараноктар, бе истифодаи ивазкунандаи фаза бо истифода аз мавҷгирҳои массиви рақамӣ анҷом дод.
Барои баланд бардоштани самаранокии спектралӣ, дар баробари мултиплекси фазоӣ, 5G метавонад навъҳои дастрасии чандкаратаи ғайриортогоналӣ (NOMA) ва технологияҳои сигнали N-OFDM-ро истифода барад.
Баъзе одамон гузориш медиҳанд, ки ба истилоҳ “ҳассосияти электромагнитӣ” доранд, аммо дар таҷрибаҳои назоратшаванда онҳо мавҷудияти майдонҳои электромагнитӣ ё радиатсияи радиобасомадро дар бадани худ эҳсос накардаанд.
Дар соли 2014 ягон таъсири манфии радиатсияи телефонҳои мобилӣ ба саломатии инсон ошкор нашудааст. Ягона таъсири ошкоршудаи радиатсияи радиобасомади онҳо каме гарм шудани пӯст ва бофтаҳо, дар натиҷа каме баланд шудани ҳарорати бадан мебошад.
Дар соли 2021, инчунин ягон далели зарари радиатсияи электромагнитии камқувват ва басомади баланд, ки дар таҷҳизоти 5G истифода мешавад, вуҷуд надорад. Ғайр аз он, радиатсия бо басомади 6 ГГц ва болотар аз он қодир нест, ки ба бадан амиқ ворид шавад, танҳо таъсири каме гарм шудани пӯст аст; Тадкикотчиён фарзияхоро дар бораи генотоксикии шуоъ, таъсири он ба зиёдшавии хучайрахо, ифодаи генхо, интиколи импулсхои асаб, таъсир ба гузариши мембранахои хучайра ва гайра санчиданд. Таҳқиқоти эпидемиологӣ инчунин барои муайян кардани робитаи радиатсияи 5G ба саломатии аҳолӣ гузаронида шуданд. Дар ҳама таҳқиқотҳо, ки эътимоднокии баланд доранд, ягон таъсири радиатсияи 5G ба бадан ё ба саломатии аҳолӣ пайдо нашудааст.
Фарқи байни 5G ва 4G/3G чист?
Гарчанде ки 5G дар ҳамон басомадҳои радиоӣ мисли наслҳои қаблии шабакаҳо кор мекунад, байни 5G ва 4G, 4G LTE ва 3G фарқиятҳои куллӣ мавҷуданд.
Шабакаи 5G метавонанд ба суръати 10 Гбит/сония расанд, аз ин рӯ онҳо нисбат ба шабакаи 4G 10 маротиба тезтаранд. Ин маънои онро дорад, ки вазифаҳое, ки қаблан талаб мекарданд, ба монанди зеркашии филм ё нусхабардории пойгоҳи додаҳо, ҳоло дар як қисми вақти қаблан талабшуда иҷро хоҳанд шуд.
Сабаби асосии ҷаҳиши суръат таъхири паст буд. Нигоҳдорӣ ба давраи вақт байни ирсол ва қабули иттилоот дахл дорад. Дар шабакаи 4G, таъхири тақрибан 200 мс ба даст омад. Дар шабакаи 5G он ба як мс кам карда шуд.
Шабакаи 5G метавонад дар доираи васеътари фарохмаҷро кор кунад, ки захираҳои спектри радиоро аз 3 ГГц дар 4G то 100 ГГц ва берун аз он васеъ мекунад. Шабакаи 5G метавонад ҳам дар мавҷҳои басомади паст ва ҳам мавҷҳои миллиметрӣ кор кунад, ки ҳаҷмро ба таври назаррас афзоиш медиҳад, интиқоли Gbps ва таъхири пастро таъмин мекунад. Ин фарохмаҷро маънои онро дорад, ки дастгоҳҳои бештар метавонанд ҳамзамон барои ирсол ва қабули маълумот пайваст шаванд.
Раҳмонзода М.Н. – н.и.и., мудири кафедраи технологияҳои иттилоотӣ ва иқтисодиёти рақамии ДБССТ,
Абдуллоева Г.А. – муаллими калони кафедраи технологияҳои иттилоотӣ ва иқтисодиёти рақамии ДБССТ.